GHOST CEMETERY/ MARTIN BARZILAI

Ghost Cemetery Martin Barzilai  Διάρκεια / Duration: 17.10-10.12.2023 

Τη δεκαετία του 1920 ο εβραϊκός πληθυσμός της Θεσσαλονίκης ήταν πλέον η πλειονότητα, σε σύγκριση με την ελλη νορθόδοξη και την τουρκική κοινότητα. Στο πλαίσιο αυτό, οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης διατηρούσαν τη γλώσσα τους· τα  ισπανοεβραϊκά ή λαντίνο. Το εβραϊκό νεκροταφείο ήταν το μεγαλύτερο στην Ευρώπη και χρονολογούταν από τον 2ο αι ώνα μ.Χ.. Υπολογίζεται ότι περιλάμβανε 300.000 έως 500.000 τάφους. Το 1942 η πόλη βρισκόταν ήδη ένα έτος υπό γερ μανική κατοχή. Οι Γερμανοί επέβαλαν μια αθέμιτη συμφωνία στην εβραϊκή κοινότητα. Απαίτησαν από την κοινότητα να  καταβάλει 3,5 δισεκατομμύρια δραχμές σε αντάλλαγμα για την απελευθέρωση των 3.500 μελών της που τελούσαν υπό  καταναγκαστική εργασία σε αντίξοες συνθήκες. Δύο δισεκατομμύρια σε μετρητά, τα οποία συγκέντρωσε η κοινότητα, και  για το 1,5 δισεκατομμύριο απαλλοτριώθηκε το νεκροταφείο. Κατά βολικό τρόπο ικανοποιήθηκε έτσι και ο τοπικός χριστια νικός πληθυσμός, ο οποίος είχε προσπαθήσει προ του πολέμου να αξιοποιήσει την περιζήτητη περιοχή για τους δικούς του  σκοπούς. 

Οι ταφόπλακες χρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικό υλικό από τους Γερμανούς και κατόπιν από τους χριστιανούς σε πλατεί ες, όπως πέριξ του Λευκού Πύργου, στην ανακαίνιση 24 ναών, μεταξύ των οποίων και του Αγ. Δημητρίου, και γενικά σε  δημόσια έργα όπως ο περίβολος του νέου σιδηροδρομικού σταθμού. Χρησιμοποιήθηκαν και εξακολουθούν να χρησιμο ποιούνται επίσης σε πολυάριθμους ιδιωτικούς χώρους. Σήμερα τις συναντά κανείς σε όλη την πόλη και τα περίχωρά της.  Σ’ αυτή την πολιτισμική εξάλειψη έρχεται να προστεθεί και η φυσική εξόντωση της κοινότητας. Συγκεκριμένα, συντελείται  από τον Φεβρουάριο του 1943 και μετά, με την εφαρμογή των Νόμων της Νυρεμβέργης και τη χρήση του κίτρινου αστε ριού και τους περιορισμούς στην κυκλοφορία. Οι εκτοπίσεις πραγματοποιήθηκαν από τον Μάρτιο έως τον Αύγουστο του  1943. Εξοντώθηκαν περίπου 54.000 Εβραίοι της Θεσσαλονίκης, που αποτελούσαν το 96% του εβραϊκού πληθυσμού της  πόλης. Μόνο η πολωνική κοινότητα γνώρισε μεγαλύτερο ποσοστό εξόντωσης. Οι περισσότεροι από τους Θεσσαλονικείς  Εβραίους πέθαναν στους θαλάμους αερίων του Άουσβιτς-Μπίρκεναου. Σήμερα, στη θέση του εβραϊκού νεκροταφείου  βρίσκεται η πανεπιστημιούπολη του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. 

Martin Barzilai 

Συνδιοργάνωση / Coproduction

Photo 

Biennale 

 Thessaloniki, Greece 

Έξω από τα ανατολικά τείχη της παλιάς Θεσσαλονίκης, στην θέση του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, λειτουρ γούσε το αρχαίο εβραϊκό νεκροταφείο με τάφους ηλικίας πολλών εκατοντάδων ετών. Μέχρι το 1942 κάλυπτε την έκταση των  344 στρεμμάτων στεγάζοντας περίπου 350.000 πυκνά τοποθετημένους τάφους. Στην εβραϊκή θρησκεία η εκταφή των νε κρών απαγορεύεται και ο τάφος θεωρείται χώρος ιερός.  

Η ολοκληρωτική καταστροφή του νεκροταφείου ξεκίνησε στις 6 Δεκεμβρίου 1942. Ωστόσο, η αρχή έγινε με τα τραυματικά  γεγονότα που έλαβαν χώρα στην Πλατεία Ελευθερίας στις 11 Ιουλίου του 1942, το αποκαλούμενο «Μαύρο Σάββατο», όταν  περίπου 9.000 Έλληνες άρρενες Εβραίοι ηλικίας 18-45 ετών συγκεντρώθηκαν για να απογραφούν και μετά τα βασανιστήρια  και τους εξευτελισμούς που υπέστησαν στάλθηκαν για «καταναγκαστική εργασία». Για την απελευθέρωση των 3.500 αρρέ νων που στάλθηκαν για «υποχρεωτική εργασία» για την κατασκευή δρόμων, σιδηροδρόμων, αεροδρομίων και την εργασία σε  λατομεία σε διαφορετικές περιοχές, ο αρμόδιος των γερμανικών αρχών Δρ Μαξ Μέρτεν αιτήθηκε για λύτρα πέρα από τα 2  δισεκατομμύρια δραχμές σε μετρητά, την καταστροφή μέρος του νεκροταφείου, η αξία του οποίου υπολογιζόταν στο 1,5 δι σεκατομμύριο δραχμές. Οι ταφόπλακες θα χρησιμοποιούνταν ως οικοδομικό υλικό για τις ανάγκες του γερμανικού στρατού.  Μετά την υπόδειξη του γενικού διοικητή Μακεδονίας Βασίλη Σιμωνίδη, ο Μέρτεν αιτήθηκε η Κοινότητα να συνεργαστεί με τον  Δήμο Θεσσαλονίκης για τη μεταφορά του νεκροταφείου. Κατά την απόφαση του Μέρτεν έπρεπε να απαλλοτριωθεί τμήμα  του νεκροταφείου κοντά στο Α.Π.Θ., να μείνει ανέπαφο το υπόλοιπο νεκροταφείο και να μην καταστραφούν οι τάφοι των τε λευταίων 30 ετών. Ωστόσο, πεντακόσιοι εργάτες που ήταν απεσταλμένοι από την τεχνική υπηρεσία του Δήμου Θεσσαλονίκης  κατέστρεψαν μαζικά το νεκροταφείο. Πολλοί ιστορικοί έχουν υποστηρίξει ότι η πρωτοβουλία για την καταστροφή του νεκρο ταφείου προήλθε από τις ελληνικές τοπικές αρχές. Mαρμάρινες ταφόπλακες και τούβλα χρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικό  υλικό για την κατασκευή και επανόρθωση δημοσίων και ιδιωτικών κτιρίων. Στην αναστήλωση του Αγίου Δημητρίου, όπως και  σε άλλες εκκλησίες, χρησιμοποιήθηκαν ταφικές πλάκες, οι οποίες καταστράφηκαν, απολαξεύτηκαν, κόπηκαν και μετατράπη καν σε οικοδομικό υλικό. To νεκροταφείο μετατράπηκε σε ένα τεράστιο λατομείο.  

Μέσω της φωτογραφικής έκθεσης του Μάρτιν Μπαρτζιλάι, ο επισκέπτης θα έχει την ευκαιρία να αναγνωρίσει μέρη που γνω ρίζει ήδη και να τα δει με διαφορετική οπτική. Ο φωτογράφος δίνει έμφαση στα απομεινάρια των κατεστραμμένων ταφόπλα κων, οι οποίες τοποθετήθηκαν σε διάφορα σημεία της πόλης και χρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικό υλικό σε μνημεία, κτίρια  και πεζοδρόμια. Διαβάζοντας τα κείμενα που συνοδεύουν τις φωτογραφίες ο επισκέπτης θα είναι σε θέση να κατανοήσει το  συγκρουσιακό ιστορικό γεγονός της καταστροφής της παλαιάς εβραϊκής νεκρόπολης. 

Δρ Ξένια Ελευθερίου 

Επιστημονική Υπεύθυνη Εβραϊκού Μουσείου Θεσσαλονίκης